دستور العملهای عرفانی شش نفر از عرفا برای علاقه مندان به حوزه عرفان- قسمت سوّم :

 

سفارش سید علی قاضی برای سالکان :

 حدیثی از امام جعفر صادق (ع) که مرحوم مجلسی در بحار الانوار آورده و مرحوم میرزا علی قاضی به مریدان و شاگردان خود دستور می داد آن را بنویسند و هفته ای یکی دوبار آن را مطالعه کنند .  آن سفارش به نُه چیز است : سه تای اول مربوط به تأدیب نفس :  1-  آنکه مبادا بدون اشتها چیزی بخوری که در انسان ایجاد حماقت و نادانی می کند . 2- اگر گرسنه بودی از حلال بخور 3-  نام خدا را موقع خوردن ببر

سه تای بعدی مربوط به صبر و بردباری است : 1-  کسی به تو بگوید : یکی بگویی دَه تا می شنوی ! به او بگو اگر دَه تا هم بگویی  یکی نمی شنوی  . 2- اگر کسی تو را ناسزا گوید به او بگو : اگر در آنچه که گویی راست باشد از خدا می خواهم خدا از من در گذرد و اگر دروغ گویی از خدا می خواهم تا از تو در گذرد . 3- اگر کسی تو را تهدید به فحش و ناسزا کند به او بگو : من در باره ی تو خیر خواه  می باشم و مراعات تو را می کنم .

سه تای بعدی راجع به علم است : 1-  آنچه را که نمی دانی از علما بپرس . 2- چیزی از علما مپرس که آنها را به لغزش افکنی و یا از روی امتحان آنها باشد . 3- از فتوی دادن بپرهیز همانطور که از شیر درنده فرار می کنی .[26]

سفارش آقای بهجت به سالکان :

1 – نصیحت در جزئیات است و موعظه در کلیات و جزئیات . نا شناس ها همدیگر را نصیحت نمی کنند .

2-  به آنچه می دانید عمل کنید و در آنچه نمی دانید احتیاط کنید تا روشن شود . اگر روشن نشد بدانید که بعض ِ معلومات را زیر پا گذاشته اید . طلب موعظه از غیر عامل ، محل اعتراض است . قطعاً مواعظی را که شنیده اید و می دانید ، عمل نکردید و گرنه روشن بودید .

3- همه می دانند که رساله ی عملیه را باید بنگرند و بخوانند و بفهمند ، و تطبیق عمل بر آن نمایند . و حلال و حرام را با آن تشخیص دهند . پس نمی توانند بگویند : ما نمی دانیم چه بکنیم و چه نکنیم

4- کسانی را که به آنها عقیده دارید نظر به اعمال آنها نمائید ، آنچه می کنند از روی اختیار بکنید و آنچه نمی کنند از روی اختیار نکنید . این از بهترین راه های وصول به مقاصد عالیه است . مواعظ عملیه بالاتر و مؤثر تراز مواعظ قولیه است .[27]

5- از واضحات است خواندن قرآن در هر روز و ادعیه مناسب اوقات و امکنه در تعقیبات و غیر آنها و کثرت تردد در مساجد و زیارت علما و صُلحا و هم نشینی با آنها ، از مرضیّات خدا و رسول الله است و باید روز بروز مراقب زیادتی بصیرت و اُنس به عبادت و تلاوت زیاد باشد .

برعکس ، کثرت مجالس با اهل غفلت ، مزید قساوت و تاریکی قلب و هراس و دوری کردن از عبادت و زیارت است . از این جهت است که احوال حسنۀ حاصله از عبادات و زیارات و تلاوت ها ، به سبب مجالست با ضعفا در ایمان به سوء حال و نقصان مبدّل می شوند . پس مجالست با ضعیف الایمان در غیر اضطرار و برای غیر هدایت آنها سبب می شود که نه تنها ملکات حسنه ی خود را از دست بدهد بلکه اخلاق فاسده ی آنها را یاد بگیرد .

6- از واضحات است که ترک معصیت در اعتقاد و عمل و بی نیاز می کند از غیر خدا . ( همه به خدا محتاج هستند و خدا به هیچکی محتاج نیست . )

بعضی گمان می کنند که ما از ترک معصیت عبور کرده ایم . غافلند از اینکه معصیت اختصاص به کبائر معروفه ندارد .بلکه اصرار بر کناهان کوچک نیز خود گناه کبیره محسوب می شود . مانند نگاه تند به به مطیع به منظور ترساندن و تبسم به گناهکار برای تشویق اعانت بر معصیت است .

 7 - محاسن و مفاسد اخلاق شرعیه در کتب و رسائل عملیه نوشته شده است . دوری از علما و صلحا سبب می شود که سارقین دین ، فرصت را غنیمت بشمارند و ایمان و اهلش را به بهای ناچیز بخرند .

دستور العمل مرحوم علامه قاضی طباطبایی :

1- سالک بطور اعتدال در بین مردم زندگی کند . و از افراط و تفریط بپرهیزد و در صراط مستقیم حرکت کند . در معاشرت با مردم مقدار ضروری اجتماعی را رعایت کند . ( نخود هر آشی نشود )

2-  هر روز که صبح که از خواب بیدار می شوید تصمیم بگیرید که در انجام اعمال ، رضای خدا را دردر نظر گرفته و به خاطر خدا انجام دهید و کاری که پاداش اخروی نداشته باشد انجام ندهید . و تا شب بر تصمیم خود استوار باشید .

3- هر شب مروری بر اعمال روز گذشته خود داشته باشد و اگر هم خطایی غیر عمد از کسی سر زده سعی کند در روز های دیگر چنین خطایی صورت نگیرد .

4- هر روز ساعتی را با خدای خود خلوت کرده و به ذکر او مشغول شوید . اگر توانستید سه هزار مرتبه ، اگر نشد 1750 مرتبه و اگر هم نشد هزار مرتبه ذکر شریف « لا اله الا الله » را بگوئید . ..

 

دستور العملی از ملا حسینقلی همدانی :

1 – کثرت اشتغال به مباهات ، و شوخی کردن بسیار ، و لغو گفتن ، و گوش به اراجیف دادن ، قلب را می میراند .

اگر بی مراقبه مشغول ذکر و فکر شوید بی فائده خواهد یود . اگر چه حال بیاورد . چرا که آن حال دوام پیدا نخواهد کرد .  گول حالی که ذکر بدون مراقبه می آورد نباید خورد .

2- فرزندم ! همانا دنیا دریایی ژرف است که بیشتر مردم در آن غرق گشته اند . قطعاً ما نیز از آن غرق شدگانیم . همین قدر بدان که دریا نهنگ دارد ، ماهی دارد  ، جانور های عجیبه ی آن بسیار و مهالک غریبه ی آن بیشمار ، جزایر هولناکش زهره ی شیران را آب می کند .کوههای سهمناکش چه بسیار مردمان را نایاب نموده است .اصل و میدان  این دریا از جهل ناشی شده است . و ...  مطیعان خداوند که اقوام گذشته چون عاد و ثمود را نابود کردند در فرمانش هستند و چیزی از قدرت آنها کاسته نشده است . و وصف اوصاف پاکان که پشت پا بر ظواهر دنیا زده اند در توان ما نیست . ما باید در راستای تحکیم ایمان ترک معصیت کنیم. 

3-  لشکریان شیطان چه مفسده ها و آشوب ها که در دل آدمی بر پانمی کنند . کاهی امر به جاه طلبی می کند که به چاهت اندازد و گاهی مال جمع کن تا گرفتار مارت سازد و هردو انسان را به چه نفاق ها و تزویر ها مبتلا سازد . چه خانه هایی که از آنها خراب شده و چه قلب هایی که شکسته و چه خانمان هایی که تارو پودشان از هم گسسته .

4- از اینکه می بینی انجام معصیت در نظرت سهل شده به جهت اموری چند است :

- فکرت را تمام و کمال متوجه دنیا کرده ای .

- عجز و حاجت و فقر جسم مادی خودت را ملتفت نیستی که چگونه بر پاست .

- نعمات هر لحظه به لحظه ی خود را نمی دانی و حال چگونه نعمت او را در معصیتش صرف می کنی .

- تمام شفارشات این بینوا به تو در ترک معصیت است که با عمل به آن به چه جاهای بلند که نمی رسی . اگر خدای نکرده معصیت کردی زود توبه نما دو رکعت نماز به جا بیاور و بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفار کن . سر به سجده گذار و در سجده از خدا بخواه که تو را عفو کند .

در وقت خواب شهادت را بخوان و آیت الکرسی را ، یک مرتبه حمد و چهار مرتبه  سوره ی توحید را ، پانزده مرتبه سوره ی قدر و آیه ی شَهِدَ الله ... و استغفار هم مناسب است .

دستور العملی سید احمد طهرانی معروف به کربلایی :

ای برادر ! بعد از وارد شدن در استبصار  و سلوک بر گشتن به حالت اول به منزله ی کفر بعد از ایمان است و وضعش بدتر از کسی است که در این راه وارد نشده است . و موجب نابودی دنیا و حسرت آخرتت خواهد شد .

تضرّع و زاری بدرگاه خدا ولی آن چگونه باید باشد . انسان وقتی خود را در جهنم ببیند دنبال کسی نمی گردد تا در قبال پول برای او آموزش گریه و زاری بدهد . تضرع و زاری در مقابل خداوند آموختنی نیست چه برای مادر فرزند مرده آموزش گریه و زاری نمی دهد و یا برای زن حامله آموزش فرزند زایی .

سالک باید هر شب موقع خوابیدن کلیه ی اعمال روز خود را از بیداری تا آن لحظه مرور کند تا ببیند چه اعمال ناشایست انجام داده تا توبه از آن کند از خود رأیی دست بکشد و بدنبال خدایی نباشد که تسلیم او شود . بلکه خود باید تسلیم خدا شود . . رو به قبله بخوابد چنانکه در قبر گذارند و به مقتضای توان ، خود را آماده برای تسلیم روح خدا کند :

این جان عاریت که به حافظ سپرد دوست

                                     روزی رخش ببینم و تسلیم وی کنم

دستور العملی از شیخ محمد بهاری همدانی :

سالک باید 1- از انجام گناه خودداری کند . 2- تا آنجا که امکان دارد  از مکروهات و مباهات خود داری کرده و به مستحبات بپردازد.

3- تا حد امکان ترک مباحات کندکه شما را به امور دنیوی مشغول می دارد

4- محبت غیر خدا را از دل خود بیرون کند که مشکل است ولی شدنی است . چنانکه حافظ گوید :

 نیست در لوحدلم جز الف قامت یار

                          چه کنم حرف دگر یاد نداد استادم

5- ترک مجالست کند با کسی که تورا به لهو[28] خوانده واز یاد خدا باز دارد که حضرت عیسی  (ع) فرموده : مجالست کنید با کسی که خدا را به یاد شما می اندازد 

6- پس ای عزیز برنامه ریزی داشته باش و در آن برنامه وقتی برای کسب معاش و وقتی برای رسیدگی به اهل و عیال و زمانی برای خورد و خوراک و استراحت قرار بده .

7- تا آنجاکه امکان دارد اول شب را برای خواب قرار بده تا فیوضات آخر شب را از دست ندهی . و آن هم با طهارت و وضو بخواب .و موقع خوابیدن تسبیح فاطمه زهرا  را فراموش نکنی و دعاهای آمده در کتب را تا حد امکان بخوانی .

اگر شب بیدار شدید بهتر است سجده ای طولانی با ذکر « سبحان ربی الا علی وبحمده » را بجا بیاورید .

اگر هم نتوانید بیدار شوید با وسیله های ممکنه چون ساعت بیدار شوید به نگاه کرده به آسمان و عطمت خلقت و زیبایی آن وضو گرفته و به نماز شب مشغول شوید و به اقتضای وقت تا اذان صبح نماز شب را طول دهید . و تا طلوع آفتاب بجز عبادت و ذکر خدا به هیچ چیزی مشغول نشوید . ذکر هرچه می خواهد باشد و اگر دیدید حالت ذکری جامد (بی روح  معنوی) است آن را رها کرده و ذکر دیگری را شروع کنید و هر عملی که در شما تأثیر بیشتری دارد آن را دنبال کنید فرقی نمی کند چه قرائت قرآن، چه مناجات ، چه دعا ، چه ذکر ، چه نماز ، چه سجده  .

8- پس اول وقت برای کسب معاش به محل کار روید و به کار خودمشغول شوید . ذکر کردن در محل کار و بازار خیلی ثواب دارد . شخص ذاکر در بازار بمنزله ی چراغی است در خانه ی ظلمانی .

9- خود را بی در امور دنیوی مردم داخل مکنید . مردم را دور خود جمع نکنید ، حتی موعظه هم نکنید . فقط اگر منکری از کسی دیدید بطریق خودش آن را برطرف کنید و اگر دیدید که تأثیری نخواهد کرد و یا چیزی گفتید آن را بدتر خواهید کرد به آن کار دست نزنید و کاری نداشته باشید . تا آنجا که امکان دارد با طهارت باشید .

10 - اول آنکه طمع هر چیزی را از سر خود بیرون کنی و به حقیقت به قلبت بگویی که :

 هر که را خوابگه زِدُ و مشتی خاک است

                          گو چه حاصل که به افلاک کشی ایوان را

دوم : کار ها را به تأمل و مشورت انجام دهید

سوم : سعی کنید خشم وغضب بی موقع از شما صادر نشود .چه خشم پرده ای است بر روی عقل تا عقل را کور کند.

چهارم : رازپوش بوده و سرّ خود را پنهان دارید .(کتوم به اصطلاح عرفا) آن رازی است که اگر کسانی آن را بشنوند یا علّت آن را نمی دانند و یا لغو پندارند و باعث فاسد شدن عقیده ی آن می گردد .

پنجم : باید بدانی که نفس ات دشمن توست و هر لحظه که فرصت پیدا کند تو را اغفال خواهد کرد .

ششم : کار ها را با نظم و ترتیب انجام بده

هفتم : در انجام هر کاری توکل بر خدای جل جلاله بکنی .

 

[26]  - کرامات معنوی ، سید عباس موسوس مطلق

[27]  -  امام جعفر صادق (ع ) : کونو دعاه و الی الله به السنتکم

[28] -کاری که نه به دنیای آدمی خیر دارد ونه به آخرت آن